Η λέξη αμαρτία στην δυτική θεολογία, επηρεασμένη ίσως από το περίφημο Ρωμαϊκό Δίκαιο, έχει την έννοια της παράβασης του Νόμου.

 

Στην Ορθόδοξη Θεολογία η αμαρτία κράτησε την αρχαιο-ελληνική έννοια της λέξης αμαρτία, η οποία σημαίνει αστοχία. Γράφει ο Όμηρος στην Ηλιάδα: «Έριψε ο θεός Απόλλων με το χρυσό του τόξο και το βέλος αμάρτησε», δεν βρήκε το στόχο του, αστόχησε. Τα πρώτα χρόνια μετά την Ανάσταση και Ανάληψη του Χριστού, ο χριστιανισμός αποκαλείτο ως «η αίρεση της οδού», η θρησκεία της οδού. Γράφει ο ευαγγελιστής Λουκάς στο έργο του Πράξεις των Αποστόλων: «Όταν βρισκόταν ο Παύλος στην Ασία, κατά τον χρόνο εκείνο γινόταν μεγάλη αναταραχή περί της οδού που αποκάλυψε ο Κύριος» (Πραξ. 19,23). Και στο κεφάλαιο 24 γράφει πάλι: «Όταν ο Φήλιξ ο ηγεμών άκουσε αυτά (απολογία Παύλου) ανέβαλε να βγάλει απόφαση και αυτό γιατί γνώριζε πολύ καλά τα περί της οδού ...» (Πράξ. 24,22). Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Παράδοση και τον Μωυσή, η ζωή του ανθρώπου είναι η οδός, ο δρόμος, η πορεία από το «κατ’ εικόνα» στο «καθ’ ομοίωση». Κατά την πορεία αυτή ο άνθρωπος αμαρτάνει, αστοχεί. Η αστοχία δεν είναι παράβαση που επιφέρει τιμωρία, αλλά η αστοχία δίνει την δυνατότητα στον αμαρτάνοντα, τον αστοχεύοντα να ξανά προσπαθήσει. Γι’ αυτό ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, συμβουλεύει έναν αξιωματικό: «Όσες φορές πέφτεις, τόσες φορές να σηκώνεσαι». Αστόχησες; Προσπάθησε πάλι και πάλι και πάλι μέχρι να ευστοχήσεις. Γι’ αυτό, στην Ορθόδοξη Θεολογία, η έξοδος των πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο δεν είναι τιμωρία που επέβαλε ο Θεός, αλλά είναι η αστοχία των πρωτοπλάστων να επιτύχουν τον στόχο τους. Γράφει ο Μωυσής: «Έλαβε ο Θεός τον άνθρωπο και τον έθεσε μέσα στον παράδεισο της χαράς και της τρυφής, για να εργάζεται αυτόν και να τον φυλάσσει» (Γεν. 2,15). Ο άγιος Νείλος ο ασκητής, ο όσιος Θεόδωρος ο Εδέσσης, ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, αλλά και άλλοι Πατέρες σχολιάζοντας αυτό το χωρίο λένε ότι «το εργάζεσθαι και φυλάσσειν τον Παράδεισο» είναι να εργάζεται ο άνθρωπος για την απόκτηση των αρετών, οι οποίες είναι ο δρόμος, και η φύλαξη αυτών. Και ακόμη, παράδεισος είναι η παραμονή του νου εντός του φυσικού του χώρου που είναι η καρδιά, και το εργάζεσθαι και φυλάσσειν είναι η διά της ασκητικής εργασία του ανθρώπου να φυλάττει το νου εντός της καρδιάς.

 

Η αμαρτία, αστοχία των πρωτοπλάστων (προπατορικό αμάρτημα) ήταν η μη φύλαξη του νου εντός της καρδιάς και η διασκόρπιση του νου διά των αισθήσεων στα υλικά αγαθά, η παραμονή του και η αιχμαλωσία του σ’ αυτά. Συνεπώς η έξοδος από των παράδεισο δεν είναι τιμωρία του Θεού επί των πρωτοπλάστων για την παράβαση της εντολής, αλλά η έξοδος από τον παράδεισο είναι η αστοχία των πρωτοπλάστων να κρατήσουν τον νου εντός της καρδιάς. Όλη η ασκητική της Ορθοδόξου Εκκλησίας έχει ως σκοπό να καταφέρει ο άνθρωπος στο στόχο του που είναι ο δρόμος της επιστροφής του νου εντός της καρδιάς και να κρατήσει αυτόν, τον νου, καθαρό από λογισμούς: «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι τον Θεόν αυτοί όψονται» (Ματθ. 5,8). Έτσι ο άνθρωπος φθάνει στο τέλος του δρόμου, της οδού, στη θέωση, που είναι το καθ’ ομοίωση.

 

Η αμαρτία έχει τρεις διαστάσεις: βάθος, ύψος, πλάτος. Η κατά βάθος διάσταση της αμαρτίας είναι η ψυχο-σωματική διάσταση του εαυτού μας. Διά της αμαρτίας ο άνθρωπος αστοχεί, δεν φθάνει στο στόχο του που είναι το καθ’ ομοίωση. Έτσι κατά τους Πατέρες ο άνθρωπος ζει το παρά φύσιν και όχι το κατά φύσιν. Παρά φύσιν γιατί ο άνθρωπος δεν φτιάχτηκε από τον δημιουργό του για να αμαρτάνει, να αστοχεί, αλλά του έθεσε εντός του τις δυνατότητες, αυτεξούσιο και λογικό, για να μην αμαρτάνει, να ευστοχεί. Έτσι η αμαρτία είναι κάτι έξω από τη φύση του ανθρώπου. Η αμαρτία διαιρεί τον άνθρωπο σε κομμάτια «λεγεών το όνομά μου» (Μαρκ. 5,9). Η κατά ύψος διάσταση της αμαρτίας είναι η αστοχία του ανθρώπου να ενωθεί με τον Θεό, δημιουργό του, αφού σκοπός της οδού, του δρόμου του ανθρώπου είναι το καθ’ ομοίωση, η ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Και η κατά πλάτος διάσταση της αμαρτίας είναι η αστοχία του ανθρώπου να ζήσει σε μια ενότητα, κοινωνία αγάπης με τους άλλους ανθρώπους και όλη τη κτίση. Στον συμβολικό μύθο περί της δημιουργίας του ανθρώπου, ο Αδάμ ξυπνώντας από την έκσταση και πριν αμαρτήσει, βλέποντας την γυναίκα λέει: «Αυτή, η γυναίκα, είναι οστούν εκ των οστέων μου και σάρκα από τη σάρκα μου. Αυτή θα κληθεί ανδρίς γιατί είναι από μένα φτιαγμένη. Λόγω αυτού του στενού συνδέσμου του άνδρα με τη γυναίκα, ο άνδρας θα εγκαταλείψει τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα προσκολληθεί στην γυναίκα του και θα γίνουν μία σάρκα» (Γεν. 2,23-24).

 

Δηλαδή, πλήρης ενότητα αγάπης του ανθρωπίνου γένους, αφού οι πρωτόπλαστοι συμβολίζουν όλο το ανθρώπινο γένος. Μετά όμως την πτώση στην αμαρτία, όταν ο Θεός ρωτάει τον Αδάμ: «Μήπως έφαγες από το δένδρο που εγώ απαγόρευσα να φάγεις;» (Γεν. 3,11), ο Αδάμ απαντά: «Η γυναίκα που εσύ μου έδωσες μου είπε να φάγω» (Γεν. 3,12). Μετά την αμαρτία ο Αδάμ διαχωρίζεται από την γυναίκα. Ξεχνά το οστούν από των οστών μου και το έσονται ο άνδρας και η γυναίκα σε σάρκα μια, και την κατηγορεί στο Θεό: Αυτή που εσύ μου έδωσες. Εδώ έχομε διαίρεση του Αδάμ με τη γυναίκα, διαίρεση του ανθρωπίνου γένους και διαίρεση του Αδάμ, ανθρώπου, με τον Θεό, αφού ο Αδάμ κατηγορεί τον Θεό, ότι αυτός ο Θεός φταίει για την αμαρτία, αφού ο Θεός του έδωσε τη γυναίκα η οποία τον παρέσυρε. Έτσι διά της αμαρτίας, αστοχίας του ανθρώπου, έχουμε διαίρεση σε ύψος με το Θεό και διαίρεση σε πλάτος του ανθρώπου με τους άλλους συνανθρώπους του.

 

Συνεπώς η αμαρτία, αστοχία διαιρεί τον άνθρωπο α) κατά βάθος, με τον εαυτό του β) κατά ύψος με τον Θεό και γ) κατά πλάτος με τους άλλους ανθρώπους.