σε άλλο ένα «Πάσχα του Καλοκαιριού», στην εορτή της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου. Έχουμε γράψει στο παρελθόν, για το πρόσωπο της Παναγίας μας, το σπουδαίο ρόλο που διαδραμάτισε στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας και για τα πολλά ονόματα και θαυμάσια που έχει κάνει και κάνει καθημερινά, σε όσους την επικαλούνται με πίστη.
Στο φετινό άρθρο, αποφασίσαμε να τα ανακεφαλαιώσουμε όλες τις αναφορές μας, προσθέτοντας και νέα στοιχεία, μέσα από το Δοξαστικό το οποίο ψέλνουμε στον Πανηγυρικό Εσπερινό, της παραμονής της Εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το γνωστό σε όλους μας : «Με νεύμα του ύψιστου Θεού οι θεοφόροι Απόστολοι....». Για τους γνώστες της Εκκλησιαστικής Μουσικής παράδοσης, πρόκειται για οκτάηχο Δοξαστικό. Oκτάηχα λέγονται τα μέλη εκείνα που είναι συνθεμένα και στους οκτώ ήχους της εκκλησιαστικής μουσικής, είναι από τα ωραιότερα και σπουδαιότερα εκκλησιαστικά μέλη, ορισμένα από τα οποία μάλιστα πρέπει να θεωρούνται αριστουργήματα όχι μόνο της Εκκλησιαστικής, αλλά και της παγκόσμιας μουσικής φιλολογίας.
Το Οκτάηχο δοξαστικό των Στιχηρών της Εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι ένα από τα αρχαιότερα μέλη στην ιστορία της Oρθόδοξης εκκλησιαστικής ψαλμωδίας, και μάλιστα, στην ειδική αυτή οκτάηχη μορφή, το αρχαιότερο. Η ανάπτυξη του μέλους γίνεται μέσω του συστήματος των κυρίων και των πλαγίων ήχων αποτελώντας μια μοναδική σύνθεση από πλευράς μουσικολογικής. Η φιλολογική του αξία και κυρίως τα πλούσια θεολογικά του νοήματα το καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα υμνολογικά κείμενα της λατρευτικής μας παράδοσης.
Ας παραθέσουμε στην αρχή το Δοξαστικό στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο : Δόξα καί Νῦν.... «Θεαρχίῳ νεύματι, πάντοθεν οἱ θεοφόροι Ἀπόστολοι, ὑπὸ νεφῶν μεταρσίως αἰρόμενοι. Καταλαβόντες τὸ πανάχραντον, καὶ ζωαρχικόν σου σκῆνος, ἐξόχως ἠσπάζοντο. Αἱ δὲ ὑπέρτατοι τῶν οὐρανῶν Δυνάμεις, σὺν τῷ οἰκείῳ Δεσπότῃ παραγενόμεναι. Τὸ θεοδόχον καὶ ἀκραιφνέστατον σῶμα προπέμπουσι, τῷ δέει κρατούμεναι, ὑπερκοσμίως δὲ προῴχοντο, καὶ ἀοράτως ἐβόων, ταῖς ἀνωτέραις ταξιαρχίαις· ἰδοὺ ἡ παντάνασσα θεόπαις παραγέγονεν. Ἄρατε πύλας, καὶ ταύτην ὑπερκοσμίως ὑποδέξασθε, τὴν τοῦ ἀενάου φωτὸς Μητέρα. Διὰ ταύτης γὰρ ἡ παγγενὴς τῶν βροτῶν σωτηρία γέγονεν, ᾗ ἀτενίζειν οὐκ ἰσχύομεν, καὶ ταύτῃ ἄξιον γέρας ἀπονέμειν ἀδύνατον. Ταύτης γὰρ τὸ ὑπερβάλλον, ὑπερέχει πᾶσαν ἔννοιαν. Διὸ ἄχραντε Θεοτόκε, ἀεὶ σὺν ζωηφόρῳ Βασιλεῖ, καὶ τόκῳ ζῶσα, πρέσβευε διηνεκῶς, περιφρουρῆσαι καὶ σῶσαι, ἀπὸ πάσης προσβολῆς ἐναντίας τὴν νεολαίαν σου· τὴν γὰρ σὴν προστασίαν κεκτήμεθα. Εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀγλαοφανῶς μακαρίζοντες».
Αν και το κείμενο είναι αρκετά κατανοητό, το παραθέτουμε και σε νεοελληνική απόδοση, για καλύτερη νοηματική κατανόηση : «Με νεύμα του ύψιστου Θεού οι θεοφόροι Απόστολοι μεταφέρθηκαν από παντού μες από σύννεφα, μετάρσιοι γενόμενοι. Και αφού στα χέρια τους έλαβαν το πανάχραντο σκήνωμά σου – εκείνο το σώμα που αιτία της ζωής έγινε – το καταφιλούσαν με ευλάβεια εξαιρετική. Και οι υπέρτατες, ουράνιες, αγγελικές δυνάμεις παραβρέθηκαν και αυτές, μαζί με τον Δεσπότη τους. Και κυριευμένες από δέος, προπέμπουν το καθαρότατο σώμα, που τον Θεό δέχθηκε. Υπερκόσμια προχωρούν και αόρατα αναβοούν προς τις ανώτερες ουράνιες ταξιαρχίες: «Δείτε! Κατέφθασε η βασίλισσα των πάντων· εκείνη που θείο τέκνο γέννησε. Ανοίξτε τις [ουράνιες] πύλες και υποδεχθείτε με τρόπο υπερκόσμιο την Μητέρα του αέναου φωτός. Διότι με τη δική της συνέργεια επιτεύχθηκε η σωτηρία όλου του γένους των ανθρώπων. Αυτήν που ισχύ δεν έχουμε [τα βλέμματα να υψώσουμε και] να την ατενίσουμε. Και τιμές άξιές της να απονείμουμε, αδύνατο μας είναι. Διότι το υπερβολικό ύψος της υπερέχει πάνω από κάθε νόημα». Γι’ αυτό, άχραντε Θεοτόκε, εσύ που πάντοτε ζεις μαζί με τον Βασιλέα της ζωής που η ίδια γέννησες, πρέσβευε αδιάκοπα να περιφρουρεί και να σώζει από κάθε προσβολή εχθρού τη νεολαία σου. [Το ζητούμε αυτό] επειδή τη δική σου προστασία έχουμε [πια] αποκτήσει. Και εσένα υπέρλαμπρα μακαρίζουμε στους αιώνες».
Πέρα από το μουσικό, φιλολογικό και θεολογικό κάλος του Δοξαστικού, αυτό που έχει ιδιαίτερη αξία, για τον κάθε πιστό ξεχωριστά, είναι το ύφος του ύμνου. Αν και έχει ύφος εγκωμιαστικό, αν και έχει έντονη ποιητικότητα, ταυτόχρονα έχει μια διακριτική, αλλά ουσιαστική οικειότητα-στοργικότητα των πιστών προς την μητέρα τους Παναγία. Το πνεύμα του ύμνου είναι, ότι ενώ η Παναγία μας αποχωρίζεται από εμάς και πορεύεται στον Ουρανό και την εκεί πραγματικότητα, ταυτόχρονα δεν σταματά να είναι ζωντανή και ένα από εμάς, που συνεχώς πρεσβεύει, περιφρουρεί, σώζει από κάθε προσβολή του εχθρού και ιδιαιτέρως την ευάλωτη πνευματικά νεολαία. Αυτή την αλήθεια, την βεβαιώνουμε περίτρανα και στο Απολυτίκιο της Εορτής : «.....ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε· μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς,....»! Αλλά και το Κοντάκιο της Εορτής, δεν στερείται σε θεολογική αξία, αφού με άλλα λόγια, βεβαιώνει την ίδια αξία : «....τάφος καὶ νέκρωσις οὐκ ἐκράτησεν, ὡς γὰρ ζωῆς Μητέρα, πρὸς τὴν ζωὴν μετέστησεν,....».
Συνοψίζοντας λοιπόν, αγαπητοί μου αναγνώστες, καταλαβαίνουμε γιατί αυτό το Δοξαστικό, έχει κεντρική θέση στην τιμητική και ευλαβική μας, αναφορά στο πρόσωπο και το γεγονός της Κοιμήσεως της Παναγία μας. Είναι ένας συνδυασμός από μουσικά, υμνολογικά, εκκλησιολογικά, θεολογικά και καρδιακά στοιχεία ευγνωμοσύνης, προς την ταπεινή Κόρη της Ναζαρέτ, η οποία αξιώθηκε να γίνει η μητέρα Του ίδιου Του 2ου προσώπου της Αγίας Τριάδος, τον Θεό Λόγο, τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Το θέμα βέβαια και το ζητούμενο είναι, πως ότι απευθύνουμε προς την Παναγία μας, να μην είναι μόνο προϊόν των χειλιών και της διανοίας μας, αλλά να είναι βιωματικά, καρδιακά και εφαρμόσιμα με τα έργα της μετανοίας μας.
Αλλιώς κινδυνεύουμε να μοιάσουμε με αυτούς που απευθύνεται ο ίδιος ο Θεός, δια του προφήτη του Ησαΐα: «Καί εἶπε Κύριος· ἐγγίζει μοι ὁ λαός οὗτος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ καί ἐν τοῖς χείλεσιν αὐτῶν τιμῶσί με, ἡ δέ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ᾽ἐμοῦ μάτην δέ σέβονταί με διδάσκοντες ἐντάλματα ἀνθρώπων καί διδασκαλίας» (Ησ. 29,13). Δηλαδή: « Και είπε ο Κύριος: Με πλησιάζει ο λαός αυτός με το στόμα του μόνο και με τα χείλη τους με τιμούν, η καρδία τους όμως πολύ μακριά απέχει από εμένα, ανώφελα δε και μάταια με σέβονται, διότι διδάσκουν εντολές και διδασκαλίες ανθρώπων και όχι τις δικές μου». Η προφητική αυτή αναφορά ασφαλώς και αφορά στην εποχή μας και πολλούς από εμάς!» Έτη πολλά και ευλογημένα! Καλή Παναγιά!